١٠ راز ذهن انسان

١- خواب ديدن
اگر از ١٠ نفر بپرسيد که خواب‌ها و روياهاى انسان از چه تشکيل شده‌اند، احتمالاً ١٠ پاسخ متفاوت دريافت می‌کنيد. علتش اين است که دانشمندان هنوز سرگرم کشف اين معما هستند. يک احتمال: خواب ديدن از طريق تحريک حرکت سناپس‌ها بين سلول‌هاى مغز، به تمرين دادن مغز می‌پردازد. يک نظريه ديگر اين است که خواب‌هاى افراد درباره وظايف و هيجاناتى است که در طول روز به آن پرداخته و اين فرايند می‌تواند به استحکام افکار و خاطرات کمک کند. به طول کلّى، دانشمندان توافق دارند که خواب ديدن در خلال عميق‌ترين بخش خواب که حرکات سريع چشم (REM) خوانده می‌شود اتفاق می‌افتد.

٢- خوابيدن
می‌خواهيم درباره چيزى صحبت کنيم که بيش از يک چهارم عمر هر انسان صرف آن می‌شود. هنوز دليل به خواب رفتن به صورت معما باقى مانده است. چيزى که دانشمندان می‌دانند اين است که: خوابيدن براى بقاى پستانداران جنبه حياتى دارد. بی‌خوابى فزاينده می‌تواند به تغيير خلق و خو، توهّم‌زدگى و در حالت‌هاى خاص، حتى به مرگ منجر شود. خواب داراى دو وضعيت است: حرکات غيرسيريع چشم (NREM) که در خلال آن، مغز فعاليت کم سوخت و سازى انجام می‌دهد و حرکات سريع چشم (REM) که در خلال آن، مغز بسيار فعّال است. برخى دانشمندان فکر می‌کنند که خواب NREM به بدن استراحت می‌دهد و شبيه خواب زمستانى باعث ذخيره انرژى می‌گردد و خواب REM می‌تواند به سازماندهى خاطرات کمک کند. البته اين ايده هنوز اثبات نشده است و روياهايى که در خلال خواب REM به وقوع می‌پيوندد هميشه ارتباطى به خاطرات ندارد.

٣- احساسات خيالى
تخيمن زده می‌شود که در حدود ٨٠ درصد حس‌هايى که در ناحيه اندام‌هاى قطع شده بدن وجود دارد مانند گرما، خارش، فشار و درد، برآمده از «اندام‌هاى گمشده» هستند. افرادى که اين پديده «اندام خيالی» را تجربه می‌کنند، حسى که دارند درست مانند اين است که آن اندام جزئى از بدن آن‌هاست. يک توضيحى که در اين مورد وجود دارد اين است که عصب‌هاى ناحيه عضو قطع شده، ارتباط جديدى با نخاع برقرار می‌کنند و به فرستادن علائم (سيگنال) به مغز ادامه می‌دهند، درست مانند هنگامى که عضو قطع شده سرجايش وجود داشت. احتمال ديگرى که داده می‌شود اين است که مغز طورى برنامه‌ريزى شده است با بدن کامل کار کند. به عبارت ديگر، احتمال داده می‌شود که مغز، الگويى از يک بدن کامل با تمام اجزاء و اندام‌ها را در خود نگهدارى می‌کند.

٤- کنترل مأموريت
ساعت بيولوژيک بدن که در هيپوتالاموس مغز قرار دارد، برنامه‌ريزى فعاليت‌هاى بدن براى يک ريتم ٢٤ ساعته را بر عهده دارد. واضح‌ترين اثر اين ريتم، چرخه خواب- بيدارى است امّا ساعت بيولوژيک بر روى دستگاه گوارش، دماى بدن، فشار خون و توليد هورمون‌هاى نيز تأثير دارد. پژوهشگران دريافته‌اند که شدّت نور می‌تواند از طريق تنظيم هورمون ملاتونين، اين ساعت را عق يا جلو ببرد. تحقيقات بر روى اين که آيا مکمل‌هاى غذايى حاوى ملاتونين می‌توانند از خستگى پرواز ناشى از اختلاف ساعت جلوگيرى کنند يا نه ادامه دارد.

٥- خاطرات
انسان‌ها معمولاً برخى اتفاقات را به سختى فراموش می‌کنند، مثل اولين روز مدرسه يا نخستين ملاقات با همسر. سوال اين است که اين فيلم‌هاى سينمايى چگونه در ذهن انسان نگهدارى می‌شود؟ دانشمندان با استفاده از تکنيک‌هاى تصويربردارى از مغز در حال کشف سازو کار مسئول ايجاد و ذخيره‌سازى خاطرات هستند. يافته‌هاى کنونى نشان می‌دهد که ناحيه هيپوکامپوس که درون غشاء خاکسترى مغز قرار دارد می‌تواند به صورت جعبه خاطرات عمل کند.

٦- معما
خنده يکى از رفتارهاى انسان است که درک بسيار اندکى از آن وجود دارد. دانشمندان دريافته‌اند که در خلال يک خنده از ته دل، سه قسمت از مغز فعّال می‌شود: بخش تفکّر که به شما کمک می‌کند معنى شوخى يا جوک را درک کنيد، بخش حرکت که به عضلاتتان دستور حرکت می‌دهد و ناحيه هيجانات که حس «شادی» را بيرون می‌کشد. امّا چيزى که هنوز ناشناخته مانده اين است که چرا يک نفر به يک جوک احمقانه می‌خندد در حالى که فرد ديگرى موقع تماشاى يک فيلم ترسناک خنده‌اش می‌گيرد. به گفته يکى از پژوهشگران، خنده واکنشی است به ناهمخوانى و ناسازگارى (داستان‌هايى که از انتظارات متعارف پيروى نمی‌کنند). تنها چيزى که مشخص است اين است که خنده حال ما را بهتر می‌کند.

٧- طبيعت درمقابل تربيت
در جدال ديرپاى مربوط به اين که آيا افکار و شخصيت، توسط ژن‌ها کنترل می‌شود يا محيط، دانشمندان به شواهدى دست يافته‌اند که نشان می‌دهد پاسخ اين سوال يکى يا هر دوى آن‌هاست! قابليت مطالعه ژن‌هاى يک فرد، بسيارى از خصوصيات و ويژگی‌هاى انسان را نشان داده است که ما کنترل اندکى بر روى آن‌ها داريم و در عين حال، در بسيارى از زمينه‌ها، نشان داده شده است که تربيت، تأثيرى قوى بر اين که ما که هستيم و چه می‌کنيم داشته است.

٨- ميرائى
زندگى جاويد فقط در هاليوود وجود دارد ! امّا سوال اين است که چرا انسان پير می‌شود؟ همه ما با يک جعبه ابزار عالى به دنيا می‌آئيم که پر است از سازوکارهاى مقابله با بيماری‌ها، به نحوى که ممکن است فکر کنيم می‌تواند ما را در مقابل انواع بيماري‌ها محافظت کند. امّا با افزايش سن، سازوکار ترميمى بدن از فرم خارج مي‌شود. در واقع، مقاومت ما در برابر صدمات جسمى و استرس کاهش می‌يابد. نظريه‌هايى که در مورد علّت سالخوردگى انسان وجود دارد را می‌توان به دو دسته تقسيم کرد: ١) پا به سن گذاشتن مانند ساير ويژگی‌هاى انسان، ممکن است بخشى از ژنتيک انسان باشد که طبق برنامه‌ريزى خاصى اتفاق می‌افتد و ٢) در يک ديدگاه کمتر خوش‌بينانه، پا به سن گذاشتن، علّت خاصى ندارد و در نتيجه صدمات سلّولى که در طول زندگى به وقوع می‌پيوندد، پيش می‌آيد. تعداد زيادى از دانشمندان فکر می‌کنند که علم نهايتاً پا به سن گذاشتن را به تأخير خواهد انداخت و حداقل طول عمر را به دو برابر طول عمر فعلى خواهد رساند.

٩- انجماد
زندگى جاويد ممکن است واقعيت نداشته باشد امّا يک رشته جديد به نام کرايونيکس (Ceyonics) می‌تواند به برخى از انسان‌ها دو بار حيات اعطاء کند. در مراکز کرايونيکس، بدن انسان‌ها را پس از مرگ در خمره‌هايى پر از نيتروژن مايع در دماى منهاى ٧٨ درجه سانتيگراد قرار می‌دهند. ايده‌اى که وجود دارد اين است که فردى که بر اثر يک بيمارى که فعلاً لاعلاج است فوت شده می‌تواند در آينده هنگامى که درمان آن بيمارى کشف شد، يخ‌گشايى و احياء شود. هم اکنون بدن تد ويليامز، بازيکن شاخص و معروف بيس‌بال در يکى از مراکز کرايونيکس در آريزونا منجمد شده است. البته فعلاً هيچيک از بدن‌هايى که بدين ترتيب منجمد شده‌اند احياء نشده‌اند زيرا اين فناورى هنوز به وجود نيامده است ولى دانشمندانى که در اين زمينه کار می‌کنند اميدوارند در آينده به اين فناورى دست يابند.

١٠- هشيارى و آگاهى
هنگامى که صبح از خواب برمی‌خيزيد، متوجه می‌شويد که خورشيد طلوع کرده است، صداى پرندگان را می‌شنويد و هواى تازه را برروى پوست صورت خود حس می‌کنيد. به عبارت ديگر، هوشيار هستيد. اين موضوع پيچيده از ديرباز در جوامع علمى مطرح بوده است. اخيراً دانشمندان علم اعصاب، هشيارى را به عنوان يک موضوع پژوهشى واقعى مورد توجه قرار داده‌اند. بزرگترين معما در اين حوزه توضيح اين مسأله بوده است که چگونه فرايندها در مغز به تجربيات ذهنى می‌انجامند. تا کنون دانشمندان توانسته‌اند ليست بالا بلندى از سؤالات را تهيه کنند.